O θεσμός του Εφόρου Ελέγχου Κρατικών Ενισχύσεων δημιουργήθηκε τον Ιούνιο του 2001 στα πλαίσια της εναρμόνισης της κυπριακής νομοθεσίας με το κοινοτικό κεκτημένο στον τομέα των κρατικών ενισχύσεων. Πρωταρχικός στόχος του Εφόρου στην προενταξιακή περίοδο ήταν η ικανοποίηση όλων των προϋποθέσεων που είχε θέσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για να καταστεί δυνατό το «κλείσιμο» του κεφαλαίου για τον ανταγωνισμό, το οποίο και επιτεύχθηκε τον Ιούνιο του 2002. Παράλληλα το Γραφείο προέβη στην αξιολόγηση, με βάση τους κοινοτικούς κανόνες, όλων των υφιστάμενων και νέων προγραμμάτων ενισχύσεων/ατομικών ενισχύσεων.
Με βάση τους περί Ελέγχου των Κρατικών Ενισχύσεων Νόμους, όπως αυτοί έχουν τροποποιηθεί το 2007 και το 2009, οι αρμοδιότητες του Εφόρου συνοψίζονται στα εξής:
Ø Αξιολογεί και εκδίδει δεσμευτικές αποφάσεις για τη συμβατότητα με τους κοινοτικούς κανόνες των κρατικών ενισχύσεων για τις κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται στη Δημοκρατία, οι οποίες, σύμφωνα με Κανονισμούς ή Αποφάσεις που εκδίδει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, απαλλάσσονται από τη διαδικασία κοινοποίησής τους προς έγκριση από αυτήν.
Ø Γνωμοδοτεί για τη συμβατότητα με τους κοινοτικούς κανόνες των κρατικών ενισχύσεων επί όλων των προσχεδίων κρατικών ενισχύσεων που δεν εμπίπτουν στην πιο πάνω κατηγορία.
Ø Διασφαλίζει, με βάση τις πρόνοιες και τις διαδικασίες που προβλέπονται στον Κανονισμό (ΕΚ) 659/1999 (για τη θέσπιση λεπτομερών κανόνων εφαρμογής του Άρθρου 93 της Συνθήκης ΕΚ (τώρα, κατόπιν τροποποίησης, άρθρο 108 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης), την αποτελεσματική εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου για τις κρατικές ενισχύσεις στη Δημοκρατία.
Ø Ελέγχει την υλοποίηση και το τελικό αποτέλεσμα των παραχωρούμενων κρατικών ενισχύσεων στη Δημοκρατία. Προς το σκοπό αυτό εξασφαλίζει από τις Αρμόδιες Αρχές εκθέσεις που περιλαμβάνουν στατιστικά στοιχεία για τις παραχωρούμενες κρατικές ενισχύσεις.
Ø Του παρέχεται, με βάση τους πιο πάνω Νόμους, η εξουσία, σε περίπτωση που μέτρο κρατικής ενίσχυσης έχει τεθεί σε ισχύ στη Δημοκρατία χωρίς την έγκρισή του ή χωρίς να έχει κοινοποιηθεί στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για έγκριση, με Απόφασή του, να διατάξει την αναστολή εφαρμογής του μέτρου, την άρση της παρανομίας και την επιστροφή οποιουδήποτε ποσού έχει ληφθεί κατά παράβαση του Νόμου. Έχει επίσης τον εποπτικό έλεγχο για την αποτελεσματική εφαρμογή σε περίπτωση απόφασης της Επιτροπής με την οποία διατάσσεται η Δημοκρατία να ανακτήσει παράνομες κρατικές ενισχύσεις.
Ø Υποβάλλει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή οποιαδήποτε στοιχεία ζητούνται από αυτήν σε σχέση με κρατικές ενισχύσεις που χορηγούνται στη Δημοκρατία.
Ø Συγκεντρώνει, επεξεργάζεται, και παρακολουθεί όλες τις πληροφορίες που σχετίζονται με κρατικές ενισχύσεις.
Ø Εκπαιδεύει και ενημερώνει όλες τις Αρμόδιες Αρχές και τους εμπλεκόμενους φορείς για θέματα κρατικών ενισχύσεων.
Ø Ετοιμάζει και υποβάλλει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Ετήσια Έκθεση για την άσκηση των αρμοδιοτήτων του με παρατηρήσεις και εισηγήσεις, η οποία συμπεριλαμβάνει στατιστική ανάλυση για την παραχώρηση κρατικών ενισχύσεων.
Ø Αντιπροσωπεύει τη Δημοκρατία στη Συμβουλευτική Επιτροπή για τις κρατικές ενισχύσεις και σε οποιαδήποτε άλλη επιτροπή, σώμα, ομάδα εργασίας, συνέδριο που αφορά σε θέματα παροχής κρατικών ενισχύσεων και που λαμβάνει χώρα είτε στη Δημοκρατία είτε στο εξωτερικό.
Ο Έφορος Ελέγχου Κρατικών Ενισχύσεων ασκεί τα καθήκοντά του ως ανεξάρτητος αξιωματούχος της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ο διορισμός του γίνεται από το Υπουργικό Συμβούλιο, αφού διαβουλευθεί με την Κοινοβουλευτική Επιτροπή Εξωτερικών και Ευρωπαϊκών Υποθέσεων, και η θητεία του είναι εξαετής.